- 1/3
- Następne
Jodły uważane są za jedne z najpiękniejszych drzew iglastych. Ich typowym przedstawicielem jest jodła pospolita lub inaczej jodła biała (Abies alba), rosnąca zwykle w górskich lasach na terenie Europy (również w Polsce) w jednogatunkowych lub mieszanych skupiskach.
Opis
Jodły pospolite to bardzo wysokie (ok. 50 m.) i w młodym wieku niezwykle eleganckie drzewa. Ich pień jest prosty i strzelisty, a początkowo stożkowata, później kolumnowa korona, złożona jest z konarów rosnących w regularnych okółkach. U starszych drzew korona zwieńczona jest szerokimi, rozłożystymi gałęziami, tworzącymi kształt określany „bocianim gniazdem”. U młodych okazów kora na pniu jest dość długo gładka, jasna, szaro-popielata, z czasem jednak staje się ciemniejsza i płytko, ale dość charakterystycznie, tarczkowato spękana. Zielone, spłaszczone, od spodu pokryte dwoma paskami białego nalotu igły, wyrastają na pędach pojedynczo i są na nich osadzone za pomocą owalnej podstawy nazywanej „stopką”. Rosną dość nieregularnie, spiralnie i na gałęziach układają się grzebieniowato. Ich wierzchołek jest tępo zakończony i często zwieńczony niewielkim wcięciem. Jodły zakwitają wiosną (IV-V), tworząc w kątach igieł małe, jajowate, żółte szyszeczki męskie oraz walcowate, czerwone, nieco większe, stojące szyszki żeńskie. Powstające z nich szyszki nasienne są duże (początkowo zielone, później brązowe) i pionowo osadzone na pędach. Mają zwykle bardzo ładny, regularny, owalny kształt i są wyjątkowo dekoracyjne, ale nie opadają z drzewa, dlatego trudno je w całości znaleźć na ziemi. Po dojrzeniu (IX-X tego samego roku) rozsypują się, uwalniając nasiona, a na pędzie pozostaje po nich jedynie oś szyszki czyli tzw. trzpień. Szyszki tworzą się dopiero na 40-50 letnich egzemplarzach i są umieszczone w wierzchołkowej części drzewa, co jeszcze bardziej utrudnia ich obserwację.
Odmiany
Jodła pospolita ze względu na swoje rozmiary rzadko bywa uprawiana w ogrodach w postaci czystego gatunku, częściej można natomiast spotkać jej odmiany ozdobne, charakteryzujące się słabszym wzrostem i mniejszą wysokością np. „Pyramidalis” (wolno rosnąca odmiana, osiągająca po 10 latach uprawy ok. 2 m. wys., charakteryzująca się wzniesionymi pędami oraz kolumnowym pokrojem), „Bystricka” (odmiana powstała z tzw. „czarciej miotły”, charakteryzująca się bardzo wolnym wzrostem, zwykle dostępna w postaci szczepionej), „Aargau” (odmiana wolno rosnąca, karłowa o ciemnych igłach i jasnych, wiosennych przyrostach, osiągająca ok. 0,5 m. wysokości), „King's Dwarf” (odmiana wolno rosnąca o stożkowatym, gęstym pokroju, dostępna w postaci szczepionej), „Pendula” (bardzo ciekawa i rzadka odmiana o płaczącym pokroju, dorastająca do ok. 10 m. wysokości), „Schwarzwald” (odmiana karłowa, o niskim, talerzowatym pokroju, zwykle dostępna w postaci szczepionej), „Brinar” (wolno rosnąca odmiana o pokroju stożkowym, osiągająca ok. 2-3 m. wysokości).
Wymagania uprawowe
Jodła pospolita to drzewo bardzo piękne, ale też niezwykle wymagające i delikatne. Roślina preferuje gleby chłodne, żyzne, wilgotne, próchniczne i przewiewne, nie znosi natomiast podłoży mokrych, suchych, ciężkich, zbitych ani piaszczystych. Najlepiej czuje się w miejscach półcienistych, gdyż nie lubi upałów i mocnego słońca. Źle znosi również silniejsze mrozy i wiosenne przymrozki. Nie nadaje się także na drzewo miejskie, ponieważ nie toleruje zanieczyszczonego powietrza. Nie jest też odporna na suszę i to zarówno w podłożu jak i w powietrzu. Najbardziej odpowiadają jej tereny czyste ekologicznie i charakteryzujące się podwyższoną wilgotnością powietrza.
Rozmnażanie
Jodła pospolita może być rozmnażana z nasion, gdyż tworzy je bardzo licznie (zbierane w fazie dojrzałości jesienią – IX-X i wysiewane od razu po zbiorze lub poddane kilku tygodniowej stratyfikacji przed planowanym, wiosennym terminem siewu) oraz przez szczepienie. Druga metoda wykorzystywana jest przede wszystkim do rozmnażania odmian ozdobnych.
Choroby i szkodniki
Jodła pospolita, podobnie jak inne gatunki jodeł, narażona jest na zagrożenia ze strony chorób i szkodników. Drzewa najczęściej atakują mszyce (min. obiałka pędowa), które wprawdzie osłabiają rośliny, ale też produkują spadź, chętnie zbieraną przez pszczoły, wytwarzające z niej wartościowy miód spadziowy. Drzewa bywają też atakowane przez ochojniki (korowojodłowy i jodłowy) i przędziorki oraz choroby grzybowe (osutka jodły, rdza jodły).
Zastosowanie w ogrodzie
Jodła pospolita jako czysty gatunek ze względu na swoje rozmiary rzadko bywa sadzona w ogrodach, w uprawie można natomiast spotkać jej niższe odmiany ozdobne, które jednak nie powinny być sadzone na terenach miejskich oraz w chłodniejszych rejonach kraju. Niskie i wolno rosnące oraz szczepione na pniu odmiany, dobrze wyglądają w ogródkach skalnych, na wrzosowiskach oraz w ogrodach w stylu japońskim.
Inne zastosowania
Z młodych, zbieranych jesienią pędów oraz igieł i żywicy, uzyskiwane są preparaty lecznicze oraz olejki eteryczne, używane do aromaterapii oraz w przemyśle kosmetycznym. Drewno jodły wykorzystywane jest natomiast w przemyśle budowlanym, meblowym i papierniczym. Młode jodły ze względu na swoją urodę, są też cenionymi drzewkami bożonarodzeniowymi. Nie należy ich jednak pozyskiwać ze środowiska naturalnego, gdyż są cennym elementem ekosystemu.
Autor: Katarzyna Józefowicz