• TOP 5 najcześciej czytanych

1Gorczyca polna, ognicha - opis, szkodliwość i zwalczanie

2Mak polny - uprawa, właściwości i zdjęcia

3Ostrożeń polny - opis, szkodliwość i skuteczne zwalczanie

4Przetacznik polny - charakterystyka, szkodliwość i zwalczanie

5Rumian polny - opis, charakterystyka i zwalczanie

Rzepak (Brassica napus var. napus) należący do rodziny kapustowatych jest jedną z najważniejszych roślin oleistych uprawianych w Polsce i na świecie. Z bogatych w tłuszcze nasion (ok. 45-50%) uzyskuje się wartościowy olej spożywczy, używany w czystej postaci np. do smażenia, pieczenia i sałatek oraz wykorzystywany do produkcji różnego rodzaju tłuszczów roślinnych (np. margaryny). Z oleju rzepakowego wytwarza się również preparaty dla przemysłu drzewnego i meblarskiego (np. pokost) oraz biopaliwa. Słoma pozostała po zbiorach może być wykorzystywana jako ściółka dla zwierząt hodowlanych lub surowiec opałowy, natomiast wytłoki powstające przy produkcji oleju, mogą służyć do przygotowania wartościowej paszy dla zwierząt.

 

Opis

 

Kwitnące łany rzepaku wyglądają niezwykle spektakularnie, tworząc duże, żółte plamy na tle otaczającego krajobrazu. Jego kwiatki są wprawdzie niewielkie, ale mają intensywnie żółtą barwę i są zebrane w szczytowe grona, górujące nad zielonymi liśćmi. Nasiona zawiązują wyłącznie po zapyleniu, dlatego jeśli w czasie kwitnienia, trwającego ok. 1 miesiąca, pogoda bywa bardzo kapryśna i nie sprzyja oblotowi pszczół, plony rzepaku mogą być znacznie obniżone. W zależności od tego, czy uprawiamy rzepak jary czy ozimy, jego kwitnienie następuje późną wiosną lub wczesnym latem (VI-VII) w danym roku uprawy (jary, jednoroczny) lub wczesną wiosną (IV-V) następnego roku (ozimy, dwuletni). Odmiany jare od ozimych można odróżnić we wczesnej fazie wzrostu, kiedy pojawiają się pierwsze liście. U odmian ozimych są one niemal zupełnie gładkie, u jarych owłosione. Pędy rzepaku są sztywne, wzniesione i dość mocno rozgałęzione, choć jednocześnie stosunkowo cienkie. Z reguły dorastają do wys. ok. 1-1,5 m. i są dość luźno pokryte szarozielonymi, gładkimi liśćmi, które u podstawy są dość szerokie i mocno powcinane, natomiast u góry węższe i bardziej lancetowate. Rzepak posiada też dość długi (od 60 cm. nawet do 3 m.), palowy i mocno rozgałęziony system korzeniowy, pozwalający utrzymać roślinę w glebie i lepiej wykorzystywać zawarte w niej składniki pokarmowe oraz wodę.

 

Odmiany

 

Na rynku dostępnych jest obecnie bardzo wiele odmian rzepaku i to zarówno ozimego jak jarego. Pierwsze uprawiane rośliny, charakteryzowały się dużą zawartością kwasu erukowego (wysokoerukowe) w nasionach, który w większych ilościach okazał się być toksyczny. Z tego względu prace hodowlane skoncentrowały się na wyselekcjonowaniu odmian nie tylko o lepszej jakości plonowania, ale też o jak najniższej zawartości tego właśnie składnika (tzw. niskoerukowych ). Do ozimych odmian rzepaku należą między innymi: „Sherlock”, „Quartz”, „Digger”, „Marcopolos”, „Herkules”, „Elektra”, „Bellevue”, „Wallery”, natomiast odmiany jare to np.: „Huzar”,” Fenja”, „Kaliber”, „Markiz”, „Makro”, „Mirakel”, „Bios”, „Feliks”, „Osorno”, „Delight” czy „Belinda”. Wszystkie zarejestrowane w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU).

 

Wymagania i uprawa

 

Rzepak podobnie jak większość roślin z jego rodziny, to gatunek słabo tolerancyjny na niskie temperatury, dlatego najlepiej udaje się w cieplejszych rejonach kraju. Mimo to obecnie dostępnych jest szereg odmian ozimych, które przy niezbyt surowej zimie mogą przetrwać w gruncie do wiosny następnego roku. Niestety, zdarza się również, że podczas mroźnych, bezśnieżnych zim, rośliny wymarzają (czasem również podczas wiosennych przymrozków), dlatego wiosną na zajmowanym przez nie stanowisku poleca się wtedy wysiew odmian jarych. Dają wprawdzie niższy plon niż odmiany ozime i są bardziej wrażliwe na suszę, ale za to nie są narażone na wymarznięcie i można je wykorzystać w rejonach, w których uprawy rzepaku ozimego nie dają dobrych rezultatów.

Uprawa rzepaku w dużej mierze zależy od tego, jaki typ roślin planujemy posiać. Ze względu na spore plony oraz inne zalety na polach najczęściej spotyka się odmiany rzepaku ozimego. Nasiona wysiewa się od lipca do października, przeznaczając zwykle ok. 1,5 g. nasion na 1 m2. Kiełkują w ciągu kilku dni o ile temperatura powietrza jest dość wysoka (ok. 22-25°C), a podłoże wilgotne. Rzepak ozimy dość dobrze znosi niedobór wody w podłożu i jedynie w okresie kiełkowania oraz kwitnienia i zawiązywania nasion, jest na jej brak stosunkowo wrażliwy. Rzepak jary nie jest tak podatny na wiosenne przymrozki jak ozimy, dlatego można go wysiewać już wczesną wiosną (III-IV). Jeśli jednak warunki pogodowe będą niesprzyjające (zbyt mało lub zbyt dużo opadów) i tak już zmniejszony plon tych odmian, może obniżyć się jeszcze bardziej.

Bez względu na typ uprawianego rzepaku, rośliny mają pewne wspólne wymagania. Udają się jedynie na bardzo żyznych, umiarkowanie wilgotnych, zasobnych w składniki pokarmowe i dobrych jakościowo glebach, które dodatkowo zostały głęboko uprawione. Nie tolerują zalewania, zastoin wodnych i mrozowych, suchego podłoża oraz suchych, zimnych wiatrów. Pod uprawę najlepiej przeznaczyć dla nich stanowisko słoneczne i osłonięte, o unormowanych i stałych parametrach wodnych. Rzepaku ozimego nie powinno się również uprawiać w rejonach o wyjątkowo niskich temperaturach zimowych oraz w miejscach, gdzie występują szczególnie dokuczliwe przymrozki wiosenne. Ze względu na pokrewieństwo, roślin nie należy też uprawiać w przedplonie przed warzywami kapustnymi.

 

Nawożenie

 

Podłoże pod uprawę rzepaku ozimego należy nawieźć zestawem nawozów zawierających większe dawki fosforu i potasu oraz mniejszą ilość azotu (np. 60-70 kg P2O5, 150–160 kg K2O, 20-30 kg N), przy nawożeniu warto też uwzględnić dodatkowe pierwiastki: bor, siarka, magnez, na które rzepak ma dość duże zapotrzebowanie. Odmiany jare mają nieco mniejsze wymagania pokarmowe, ale również lepiej plonują na zasobnej glebie, dlatego jesienią warto ją wzbogacić o podobny zestaw nawozowy, zawierający jednak wyższą zawartość azotu (40-75 kg P₂O₅/ha, 110-150 kg K₂O/ha, 80 kg N/ha ) oraz uzupełnić podłoże o takie pierwiastki jak magnez i siarka.

 

Choroby i szkodniki

 

Niestety, jak większość roślin z rodziny kapustnych, rzepak narażony jest na szereg zagrożeń ze strony chorób (czerń krzyżowych, gorzel siewek, sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa, szara pleśń) oraz szkodników (chowacze, pchełki,gnatarz rzepakowiec, tantniś krzyżowiaczek, słodyszek rzepakowy, pryszczarek kapustnik, rolnice, mszyce, śmietka kapuściana). Dlatego też rośliny należy obserwować bardzo uważnie i natychmiast po zauważeniu niepokojących objawów, zastosować odpowiednia metodę ochrony.

 

Autor: Katarzyna Józefowicz