- 1/5
- Następne
Ten niezwykle piękny chrząszcz o niespotykanym ubarwieniu występuje w Polsce bardzo rzadko. Dlatego też – mimo że z technicznego punktu widzenia nadobnica alpejska jest szkodnikiem drewna – znajduje się pod ścisłą ochroną. Warto wiedzieć, gdzie da się ją zaobserwować oraz w jaki sposób można przyczynić się do zachowania tego gatunku w naszych lasach.
Opis
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) należy do rodziny kózkowatych. Bardzo trudno pomylić ją z jakimkolwiek innym chrząszczem. Osobniki dorosłe mają spłaszczone ciała o charakterystycznym, niebieskim kolorze i długości 15-35 mm. Poza granicami Polski spotyka się również okazy o innym ubarwieniu. Na pokrywach błyszczących skrzydeł tych owadów zawsze występują po trzy czarne plamy – środkowe są najrozleglejsze i tworzą przepaskę. Owalna, czarna plamka jest widoczna też na przedpleczu. Dzięki żywym kolorom chrząszcz przypomina kamień szlachetny, stąd jego zwyczajowa nazwa: kamiennik.
Wśród przedstawicieli tego gatunku występuje dymorfizm płciowy, widoczny przede wszystkim w rozmiarach czułków – zarówno u samców, jak i u samic są one bardzo długie, ale u osobników męskich mogą mierzyć nawet 2 razy więcej niż reszta ciała. Czułki składają się z licznych segmentów, na końcach których występują „pędzelki” z krótkich, czarnych włosków.
Białe larwy nadobnicy alpejskiej osiągają długość 35 mm. Są porośnięte krótką szczecinką i mają po trzy pary nóg. Na ich ciałach występują wyraźne poprzeczne bruzdy – poduszki ruchowe. Poczwarki natomiast przypominają wielkością i kształtem osobniki dorosłe.
Nadobnica alpejska
Występowanie
Nadobnica alpejska zamieszkuje podgórskie i górskie tereny południowo-wschodniej Europy. Obszary jej występowania wysunięte najdalej na północ to południowe krańce Szwecji, na wschód zaś – Kaukaz i Zakaukazie. W Polsce najłatwiej ją spotkać w Beskidzie Niskim i w Bieszczadach Zachodnich. Chrząszcze żyją w drzewostanach bukowych i mieszanych z przewagą buka, rosnących na wysokości 600-1000 m n.p.m., ale niekiedy obserwuje się je na terenach położonych 1500 m n.p.m. W południowej Europie owady osiedlają się również na grabie, jesionie, klonie, lipie, wiązie, kasztanie jadalnym oraz orzechu włoskim.
Występowanie kamiennika jest ograniczone do starszych nasadzeń, w których znajdują się drzewa liczące więcej niż 150 lat.
Odpowiednim środowiskiem do rozwoju larw są zarówno stojące, jak i leżące buki, spróchniałe bądź uszkodzone przez wiatr, mróz czy ogień. Chrząszcze zasiedlają też resztki po zrębach i sągi. Niekiedy widuje się je na żywych drzewach o uszkodzonej korze. Nadobnica alpejska preferuje nasłonecznione partie pni i konarów, dlatego można ją znaleźć na obrzeżach lasów, zwłaszcza w miejscach o wystawie południowej lub zachodniej. Owady pojawiają się często na okazach rosnących samotnie i w silnie prześwietlonych drzewostanach.
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina)
Rozwój
Pełen cykl rozwojowy kamiennika zależy od pogody, zwłaszcza od warunków termicznych, i trwa 2-3 lata lub dłużej. Chrząszcze roją się od połowy czerwca do początku września, w ciepłe, słonecznie dni. Najintensywniejsza rójka ma miejsce w sierpniu. W tym czasie na starych bukach można zaobserwować samice, które składają jaja w zagłębieniach i szczelinach na powierzchni pni. W pierwszym okresie swojego życia larwy przegryzają się przez korę i żerują pod nią. Następnie drążą tunele w głębszych warstwach tkanki, między drewnem bielastym a twardzielowym. Ponieważ w jednym pniu może rozwijać się kilka generacji nadobnicy alpejskiej, istnieje ryzyko, że silnie opanowane drzewo obumrze.
Larwy, które wylęgły się na początku rójki, przepoczwarzają się już w lipcu. Proces ten zachodzi w kolebce poczwarkowej, wygryzionej tuż pod powierzchnią kory. Młode chrząszcze opuszczają kryjówki przez otwory wylotowe o średnicy ok. 6 mm.
Nadobnica alpejska, kamiennik
Szkodliwość
W XIX w. nadobnica alpejska była w Polsce gatunkiem pospolitym, występującym w drzewostanach bukowych na terenie całego kraju – również na nizinach. Jeszcze pod koniec pierwszej połowy XX w. jej larwy zaliczano do groźnych szkodników technicznych drewna bukowego. Choć uważa się, że stadium larwalne kamiennika wymaga dość miękkiego drewna, najlepiej częściowo rozłożonego przez grzyby, odnotowano przypadki występowania szkodników w zdrowym drewnie drzew stojących. Larwy zasiedlały również surowiec budowlany i meblarski. Obecnie jednak nadobnica alpejska ze względu na nieliczne występowanie nie stanowi zagrożenia ani dla lasów użytkowych, ani dla rezerwatów przyrody. czytaj dalej...
